۱۰ حقیقت شگفت‌انگیزی که درباره ماه نمی‌دانید!

نشریه لایو ساینس پس از آغاز ماموریتهای جدید ناسا در راستای بازگرداندن انسان به کره ماه، به بررسی ۱۰ حقیقت شگفت‌انگیز درباره ماه پرداخته است.

10- ضربه بزرگ

ماه در نتیجه برخوردی شکل گرفته است که از آن با نام برخورد عظیم یا برخورد بزرگ یاد می‌شود. اخترشناسان به منظور توضیح این پدیده نظریه‌ای را با این مضمون ارائه کرده‌اند: در حدود ۴٫۶ میلیارد سال پیش، جسمی عظیم در ابعاد سیاره مریخ اندکی پس از شکل گیری خورشید و منظومه خورشیدی با زمین برخورد کرده است. در نتیجه این برخورد ابری از صخره‌های تبخیر شده مرکب از اجرام کیهانی و بدنه زمین به مدار خارجی زمین پرتاب شد. این ابر به تدریج سرد و فشرده شده و حلقه‌ای کوچک را از اجرام جامد تشکیل داد که با جمع شدن این اجرام در کنار یکدیگر ماه کنونی شکل گرفت.

9- زمین عامل طلوع ماه

هر روز و طی زمانهای متغیر ماه از سمت شرق طلوع کرده و در سمت غرب غروب می‌کند. فرایندی که شباهت زیادی به روند حرکتی خورشید و دیگر ستاره‌ها دارد.

زمین در حال چرخش بر محور خود در جهت شرق است که این پدیده باعث نمایان شدن اجرام کیهانی و ناپدید شدن آنها در طول زمانی معین می‌شود. کره ماه نیز طی هر ۲۹٫۵ روز سفری مداری حول زمین دارد که این حرکت تدریجی در آسمان رو به شرق صورت می‌گیرد. به همین دلیل است که طلوع ماه در برخی روزها با ۵۰ دقیقه تأخیر صورت می‌گیرد. این شیوه حرکتی همچنین می‌تواند دلیل طلوع گاه به گاه زودهنگام ماه در هنگام عصر و یا در طول روز را توضیح دهد.

8- عدم وجود وجه تاریک

برخلاف آنچه به نظر می‌آید، ماه هیچ وجه تاریکی ندارد. ماه تنها وجه دور افتاده‌ای دارد که امکان مشاهده آن از زمین وجود ندارد. دلیل این پدیده به زمانهای گذشته باز می‌گردد. در گذشته‌های دور تاثیرات گرانشی زمین باعث کند شدن چرخش ماه حول محور خود شد. به محض اینکه چرخش ماه به اندازه‌ای کند شد تا با دوره چرخشی خود به دور زمین انطباق پیدا کند، تأثیر گرانشی زمین بر روی ماه تثبیت شد. به همین دلیل ماه در حال حاضر یک بار به دور زمین چرخیده و یک بار حول محور خود حرکت می‌کند و به دلیل اینکه هر دو این چرخشها در زمانی واحد شکل می‌گیرند، زمین تنها قادر به مشاهده یک وجه از کره ماه خواهد بود.

7- کمبود گرانش

کره ماه ۲۷ درصد از ابعاد زمین را با جرمی کمتر تشکیل می‌دهد. در عین حال گرانش موجود در کره ماه تنها ۱٫۶ گرانش کره زمین اندازه گیری شده است. به همین دلیل در صورتی که تکه سنگی در کره ماه از بالا به پایین پرتاب شود، سرعت سقوط آن بسیار کمتر از سرعت سقوط همان سنگ در زمین خواهد بود. همچنین در صورتی که جرم فردی در روی زمین ۱۰۰ کیلوگرم باشد، همان فرد در کره ماه هم ۱۰۰ کیلوگرم جرم خواهد داشت، با این تفاوت که وزنش روی زمین ۹۸۰ نیوتن و روی ماه ۱۶۲.۲ نیوتن خواهد بود.

6- کوچک و بزرگ شدن قرص ماه

مدار حرکت ماه به دور زمین بر خلاف باور بسیاری بیضوی است و نه دایره. به همین دلیل فاصله میان مرکز زمین و مرکز ماه طی هر یک از دوره‌های کامل چرخش ماه، متغییر است. در نزدیکترین فاصله ماه به زمین که اصطلاحاً حضیض خوانده می‌شود فاصله این دو جرم کیهانی از یکدیگر ۳۶۳ هزار و ۳۰۰ کیلومتر خواهد بود. این فاصله در نقطه عکس، یعنی در دورترین فاصله ممکن به ۴۰۵ هزار و ۵۰۰ کیلومتر افزایش پیدا می‌کند. به بیانی دیگر زمانیکه ماه در نزدیکترین فاصله خود از زمین کامل شود، ۱۴ درصد بزرگتر دیده شده و درخشش آن ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت.

5- تاریخچه بمباران در ماه

حفره‌های موجود در سطح کره ماه می‌تواند گذشته سخت این کره را به خوبی آشکار سازد. به دلیل نبودن نزدیک به مطلق اتمسفر در ماه و کم بودن فعالیتهای درونی در این کره، تعداد حفره‌هایی که در اثر برخوردهای شدید در میلیاردها سال پیش در ماه به وجود آمده‌اند رکورد منحصر به فردی را به ثبت رسانده‌اند.

با تخمین تاریخ حفره‌های ماه، دانشمندان دریافته‌اند که سیاره زمین به همراه قمر خود در حدود چهار میلیارد سال پیش تحت بمباران شدید کیهانی بوده است.

4- کره ماه کره نیست

ماه شکل کروی و دوار ندارد بلکه تخم مرغی شکل است. در صورتی که ماه با دقت مورد مطالعه قرار گیرد می‌توان دید که مرکز ماه در واقع مرکز هندسی این قمر به شمار نمی‌رود و در واقع با مرکز واقعی کره دو کیلومتر فاصله دارد.

3- ماه لرزه

فضانوردان مأموریت آپولو طی بازدید خود از کره ماه از لرزه نگار استفاده کرده و دریافتند این جرم خاکستری جرمی مرده به شمار نمی‌رود. ماه لرزه‌های کوچک از کیلومترها پایین‌تر از سطح خارجی ماه سرچشمه می‌گیرند و اینگونه به نظر می‌رسد که این لرزه‌ها تحت تأثیر کشش گرانشی زمین به وجود می‌آیند. شکستگی‌های کوچک و فوران گاز از نشانه‌های وجود ماه لرزه در این کره درخشان است.

دانشمندان بر این باورند ماه نیز دارای هسته‌ای داغ و مذاب مشابه زمین است. اما اطلاعات به دست آمده از کاوشگر سازمان ناسا در سال ۱۹۹۹ نشان می‌دهد که ماه دارای هسته‌ای بسیار کوچک بوده که تنها دو تا چهار درصد از جرم کلی ماه را تشکیل می‌دهد. این ابعاد در برابر ابعاد هسته زمین که ۳۰ درصد از جرم کلی زمین را تشکیل می‌دهد کاملاً ناچیز است.

2- تأثیر اقیانوسی

عامل اصلی جزر و مدهای موجود در زمین با در نظر نگرفتن تاثیرات اندک خورشید، کره ماه است. گرانش ماه باعث ایجاد کشش بر روی اقیانوسهای زمین می‌شود. در ماه جدید و کامل، خورشید، زمین و ماه در یک ردیف قرار می‌گیرند که این پدیده جزر و مد بیشتری را نسبت به شرایط عادی به وجود می‌آورد. زمانی که ماه در تربیع اول یا آخر قرار دارد خفیف‌ترین جزر و مد به وجود می‌آید. چرخش ۲۹٫۵ روزی ماه به دور زمین کاملاً دوره‌ای نبوده و در نزدیکترین موقعیت ماه نسبت به زمین بیشترین جزر و مدها به حالت جهشی افزایش پیدا می‌کنند که به اصطلاح جزر و مد جهشی حضیضی خوانده می‌شوند.

از دیگر تاثیرات جالب توجه کششهای قمری این است که ماه طی این جزر و مدها قسمتی از انرژی زمین را می‌رباید که این پدیده باعث کاهش ۱٫۵ میلی ثانیه‌ای سرعت زمین در هر قرن می‌شود.

1- خداحافظ ماه

با توجه به آنچه گفته شد، ماه سالانه مقادیری از انرژی زمین را ربوده و از آن برای بالا کشیدن خود به اندازه چهار سانتیمتر در بالاترین مدارش استفاده می‌کند. محققان معتقدند ماه زمانی که در حدود ۴٫۶ میلیارد سال پیش شکل گرفته است، فاصله‌ای برابر ۲۲ هزار و ۵۳۰ کیلومتر از زمین داشته است که این فاصله اکنون به ۴۵۰ هزار کیلومتر افزایش پیدا کرده است.

در عین حال سرعت چرخش زمین رو به کندی است و به همین دلیل روزهای زمین رو به طولانی‌تر شدن گذاشته‌اند. به تدریج صعود کشش سیاره زمین در میان یک خط فرضی میان مرکز زمین و ماه انباشته خواهد شد و به این شکل تغییرات چرخش سیاره‌ای زمین متوقف خواهد شد. در این صورت یک روز زمین برابر یک ماه خواهد شد. در صورت وقوع چنین پدیده‌ای که احتمال آن به میلیاردها سال در آینده نسبت داده شده است، یک ماه زمین بسیار طولانی شده و ماه به تدریج فاصله خود را از زمین افزایش خواهد داد.