امیر
سال ۲۰۱۵ از نظر کاوش‌های فضایی بسیار مفید و جالب توجه بود. هرچند از زمان فرود آپولو روی ماه در دوران جنگ سرد تا به امروز هیچ رویداد فضایی در دیدگاه مردم تا آن حد حماسی و مهم جلوه نکرده است، اما به هر حال در این گزارش به بررسی رویدادهای مهم فضایی در سالی که گذشت می‌پردازیم.
10- پرورش کاهو در فضا
فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی برای نخستین بار از کاهویی خوردند که در فضا کشت داده بودند. همواره دربارهٔ اینکه گیاهان کشت شده در فضا طعم موشک می‌دهند مطالب خنده‌داری شنیده‌ایم. اما واقعیت این است که موفقیت فضانوردان در کشت گیاهان فضایی و توانایی تأمین نیازهای غذایی در فضا یکی از اصلی‌ترین لازمه‌های انجام سفرهای فضایی به سایر سیاره‌های منظومهٔ شمسی و اسکان بشر در آن سیاره‌ها خواهد بود. شاید اگر در آینده بخواهیم نگاهی به وقایع سال‌های سپری‌شده بیندازیم این دستاورد را به عنوان مهمترین موفقیت سال ۲۰۱۵ قلمداد کنیم.
9- پرتاب مسیریاب لیسا
گرایش به آزمایش دربارهٔ پیش‌بینی نهایی اینشتین در زمینهٔ اموج گرانشی امسال شدت گرفته بود و به نظر می‌رسد در سال ۲۰۱۶ هم این روند ادامه داشته باشد. آژانس فضایی اروپا در ماه دسامبر مسیریاب لیسا (LISA) را به فضا پرتاب کرد. مأموریت این مسیریاب گردش در مداری میان زمین و خورشید است و در ماه فوریهٔ سال ۲۰۱۶ به طور رسمی ماموریتش را آغاز خواهد کرد. اما این باعث نمی‌شود که پرتاب اولیهٔ آن به فضا را در دستهٔ مهمترین رویدادهای ۲۰۱۵ قرار ندهیم. این پرتاب در واقع نشان‌دهندهٔ طرح نهایی آشکارساز امواج گرانشی موسوم به لیسا است که البته در حال حاضر نامش تغییر یافته و این آشکارساز با نام رصدگر امواج گرانشی جدید (New Graviational wave Observatory) شناخته می‌شود.
فضاپیمایی که پیشتر با نام لیسا برنامه‌ریزی شده بود از سه ماهواره در فضا تشکیل شده است که فواصل هر یک از آنها با استفاده از لیزر با دقت بسیار زیاد اندازه گرفته می‌شود. در ادامه می‌توان شکاف آنها به عنوان یک ریزموج در فضازمان را اندازه‌گیری کرد. این شکاف‌ها به خاطر برخوردهای عظیم در سیاه‌چاله‌های دوردست به وجود می‌آیند. این مأموریت هدف بسیار جسورانه و بلندپروازانه‌ای دارد و فناوری به کار رفته در این پدیده در نوع خود برای نخستین بار پیاده شده است و مسیریاب لیسا به عنوان اولین گام در مسیر تحقق این پروژه است.
8- برنامهٔ کاوش «داون» روی سیاره کوتولهٔ سرس
سرس بزرگترین کوتوله سیارهٔ موجود در کمربند سیارکی است. کمربند سیارکی به حد فاصل بین مریخ تا مشتری گفته می‌شود که تعداد زیادی از اجرام آسمانی کوچک در آن به دور خورشید در گردشند. برنامهٔ داون (Dawn) ناسا تحت‌الشعاع مأموریت کاوشگر نیو هورایزونز و پرواز در ارتفاع کم آن بر فراز پلوتون قرار گرفت. داون از یک پیشرانهٔ یونی استفاده می‌کرد و با کمترین رانش ممکن خود را به سرس رسانده بود. سرس دارای نواحی عجیب و درخشانی بود که در میان پهنهٔ تاریک خودنمایی می‌کردند. این پدیده به اندازه‌ای شگفت‌انگیز بود که ناسا بر آن شد تا درباره‌اش یک همه‌پرسی آنلاین انجام دهد.
7- ماه‌گرفتگی کامل
ماه‌گرفتگی یکی از پربیننده‌ترین رویدادهای فضایی در سال ۲۰۱۵ بود. در برخی محافل فکری این پدیده را به عنوان نشانه‌ای برای پایان دنیا می‌پنداشتند. دلیل این تصور این است که در پی ماه‌گرفتگی سطح کرهٔ ماه به صورت قرمز خونی دیده می‌شود. نور خورشید با عبور از اتمسفر کرهٔ زمین دچار پاشیدگی می‌شود. در این میان تنها طول موج‌های بلندتر و قرمزرنگ از نور می‌توانند از اتمسفر عبور کنند و به همین دلیل است که سطح ماه هنگام ماه‌گرفتگی به رنگ سرخ دیده شد. از سویی دلیل اینکه همواره در هنگام طلوع و غروب هم رنگ افق به سرخی می‌گراید همین عامل است.
این ماه‌گرفتگی زمانی روی داد که ماه در نزدیک‌ترین فاصله‌اش از زمین قرار داشت که اصطلاحاً به این پدیده حضیض (perigee) گفته می‌شود. این پدیده بسته به دیدگاه افراد، برای برخی بسیار ترسناک و ناخوشایند و برای برخی هم بسیار زیبا و چشم‌نواز به نظر می‌رسد. اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که نتواستید این پدیده را مشاهده کنید، بد نیست بدانید که برای دیدن این پدیده باید تا سال ۲۰۳۳ صبر کنید.
6- فیلم مارشن (مریخی)
کم پیش می‌آید که یک فیلم در حدی بتواند از نظر علمی موثق و دقیق باشد که از آن به عنوان یک منبع علمی‌آموزشی یاد کنند. اما فیلم مریخی به خوبی از پس این کار بر آمده است. در نظر گرفتن جزییات بسیار ریز دربارهٔ دینامیک مداری، سیستم‌های پشتیبانی حیات، زیست‌شناسی فرازمینی و وجود برخی صحنه‌های تلخ و پراندوه دربارهٔ هزینهٔ بالا و سختی کاوش‌های فضایی برای فضانوردانی که از همهٔ زندگی خود برای پیشرفت علم چشم‌پوشی می‌کنند، از جمله نقاط قوت این فیلم هستند.
گفتنی است که توفان اولیه روی سیاره بیشتر از اینکه جنبهٔ فیزیکی داشته باشد جنبهٔ داستانی دارد. چون با استفاده از کاوش‌های دیسکاوری ۲ بر فراز مریخ ما امروزه می‌دانیم که فشار هوا روی مریخ کم است و در صورت وقوع جابجایی هوا حتی با سرعت زیاد، اثری همانند وزش یک نسیم معمولی روی کرهٔ زمین خواهد داشت.
5- شنود گسترده برای یافتن موجودات فرازمینی
یک میلیاردر روسی به نام یوری میلنر (Yuri Milner) مبلغی به مقدار ۱۰۰ میلیارد دلار را برای پیاده سازی یک فرایند شناسایی گسترده سرمایه‌گذاری کرده است. این عملیات شامل استفاده از دو رادیوتلسکوپ قدرتمند است برای جستجو در میان میلیون‌ها ستاره‌ای که در ۱۰۰ کهکشان نزدیک واقع شده‌اند تا به این وسیله بتوانیم سیگنال‌های رسیده از موجودات بیگانهٔ احتمالی را دریافت کنیم. یکی از این رادیوتلسکوپ‌ها با نام پارکس (Parkes) در استرالیا قرار دارد. پروژهٔ شنود گسترده همچنین از تجهیزات نوری آزمایشگاه لیک (Lick) استفاده خواهد کرد تا در صورتی که موجودات فرضی به جای سیگنال‌های رادیویی از ارتباطات مبتنی بر لیزر هم برای برقراری ارتباط استفاده کرده باشند ما بتوانیم این سیگنال‌ها را دریافت کنیم.
در این پژوهش که ده سال به طول خواهد انجامید، ستاره‌شناسان کل دنیا می‌توانند طی پژوهش‌های خود به اطلاعات بی‌شماری دربارهٔ ستاره‌های کهکشان راه شیری دست یابند. علاوه بر آن یکی از هیجان‌انگیزترین بخش‌های این پژوهش این خواهد بود که شاید بتوانیم برای این پرسش همیشگی پاسخی پیدا کنیم؛ آیا ما در این کیهان تنها هستیم؟
4- شناسایی دنیاهای ناشناخته توسط فضاپیمای کپلر
فضاپیمای کپلر ناسا به جستجوی خود برای یافتن سیاره‌های فراخورشیدی در کهکشان راه شیری ادامه می‌دهد. این فضاپیما حتی پس از از کار افتادن دستگاه تثبیت‌کنندهٔ ژیروسکوپی بحرانی بیش از ۱۰۳۰ سیارهٔ جدید را شناسایی کرده است و در ادامه هم هزاران مورد دیگر را شناسایی و ثبت خواهد کرد. یکی از جالب‌ترین و شگفت‌انگیزترین یافته‌های این فضاپیما یک جرم آسمانی از جنس سنگ بود که اندازه‌ای همانند کرهٔ زمین داشت و همچنین به دور ستاره‌ای مشابه خورشید می‌چرخید. با این وجود برای اینکه گفته شود این سیاره از هر نظر همانند زمین است بسیار زود است. تا زمانی که نتوانیم اتمسفر این سیاره را مورد ارزیابی و سنجش قرار دهیم نمی‌توانیم در مورد زیست‌پذیر بودن این سیاره نظری داشته باشیم.
با این همه، وجود یک سیارهٔ سخت در دامنهٔ زندگی (به فاصله‌ای از ستاره گفته می‌شود که شرایط اتمسفری لازم برای وجود آب جاری روی سیاره را فراهم کند.) و احتمال وجود آب مایع روی آن می‌تواند در طی مسیر پژوهش‌های دانشمندان برای یافتن سیاره‌ای با مشخصات زمین بسیار تاثیرگذار باشد.
3- فرود فضاپیمای «فیله» روی یک دنباله دار
ایدهٔ فرود یک فضاپیما روی ستارهٔ دنباله‌دار بسیار شگفت‌انگیز به نظر می‌آید. اما این ایده در سال ۲۰۱۵ رنگ واقعیت به خود گرفت. فرود فضاپیمای فیله روی ستارهٔ دنباله‌دار روزتا باعث شد تا این ستاره بیش از پیش مورد توجه و بررسی دانشمندان در سال ۲۰۱۵ قرار گیرد. در پی این کاوش‌ها دانشمندان توانستند به نکات جالبی دربارهٔ چگونگی تشکیل دنبالهٔ نورانی از یخ‌های موجود در این دنباله‌دار دست یابند. همچنین به وجود مواد آلی روی روزتا پی بردند. مواد آلی شناسایی شده شامل چند مورد از آمینواسیدهای حیاتی برای ایجاد حیات روی کرهٔ زمین بودند. این یافته به آن معنی است که شاید برخی از دنباله‌دارها همانند ستارهٔ دنباله‌دار ۶۷P مواد حیاتی لازم برای شکل‌گیری حیات روی زمین را در زمان‌های اولیهٔ تشکیل کرهٔ زمین به آن آورده باشند.
یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌های این کاوش فضایی این بود که مشخص شد مقدار آب سنگین موجود روی این دنباله‌دار به اندازهٔ سه برابر کل آب‌های سنگین اقیانوس‌های کرهٔ زمین است. آب سنگین به آبی گفته می‌شود که در آن هیدروژن معمولی با ایزوتوپ‌های سنگین‌تر هیدروژن موسوم به دوتریوم جایگزین شده باشد. این نشان می‌دهد که حیات روی زمین اگر سرچشمهٔ فرازمینی هم داشته باشد مسلماً از دنباله‌دارهایی مانند روزتا نیامده است.
2- وجود آب روی مریخ
اعلام این خبر که روی مریخ آب یخ زده وجود دارد به اندازهٔ وجود آب روی زمین برای تشکیل حیات مهم بود. چون گفته می‌شود که وجود آب جاری روی یک سیاره اصلی‌ترین شرط ایجاد حیات روی آن است. گفتنی است که سطح مریخ و خاک آن غیرقابل کشت و کاملاً بی حاصل است و وجود آب در چنین شرایطی بسیار مهم و جالب است. این خبر باعث شد تا به صورت جدی در مورد وجود حیات در مریخ تجدید نظر و بازاندیشی شود.
کاوشگر ماوِن (MAVEN) که از سال ۲۰۱۴ در مدار مریخ قرار گرفته همواره اطلاعات شگفت انگیزی را از سیارهٔ سرخ ارسال کرده است. بر طبق این اطلاعات گفته می‌شود که خورشید و پرتوهای آن باعث تضعیف اتمسفر مریخ شده‌اند و به مرور زمان باعث تبدیل یک سیارهٔ زنده به یک سیارهٔ مرده و زیست‌ناپذیر شده است. بر اساس تخمین‌ها این روند حدود چهار میلیارد سال طول کشیده است.
1- پرواز در ارتفاع کم روی پلوتون
اگر نگوییم بزرگترین دستاورد فضایی دههٔ اخیر، اما به راحتی می‌توانیم بگوییم که نزدیک شدن کاوشگر فضایی نیوهورایزونز به سیارهٔ دوردست و یخ‌زدهٔ پلوتون مسلماً اصلی‌ترین رویداد سال ۲۰۱۵ بود. این اتفاق نشان داد که بر خلاف کاوش‌های قبلی، سیارهٔ پلوتون بسیار فعال و پویاتر از تصوری است که دانشمندان پیش از این در مورد این سیاره داشتند.
مواد آلی باعث ایجاد لکه‌های نارنجی روی این سیاره شده‌اند. کوه‌های چند کیلومتری از آب یخ‌زده و همچنین صفحه‌های نیتروژنی یخ‌زده و اتمسفر ضعیف این سیارهٔ کم‌نور همگی باعث شده‌اند تا این سیاره بیش از هر زمان دیگری برای ستاره‌شناسان مبهوت‌کننده و شگفت‌انگیز بر نظر برسد و نشان بدهد که انجام سفر ۱۰ ساله به پلوتون مسلماً ارزش تلاش و زمان صرف شده را داشته است. نکته‌ای که وجود دارد این که این سیاره فقط یک کرهٔ تنها نیست. بلکه مجموعه‌ای از قمرها هم که جرمشان روی هم رفته با جرم خود سیاره برابر است به دور این سیاره در گردش هستند. پلوتون در میان انبوهی از پلوتوئیدهایی که از نظر ساختار سیاره‌ای دارای شکلی متفاوتند به عنوان یک غول بزرگ به شمار می‌رود.
آخرین دیدگاه‌ها